Patrimonio da Humanidade

Debido a preocupación por parte das Nacións Unidas sobre a conservación do patrimonio, ameazado pola evolución das actividades económicas e o desenvolvemento social, propúxose a celebración dunha convención para protexer o patrimonio cultural común da humanidade, sendo os Estados Unidos os que iniciaron a idea de combinar a conservación cultural coa natural. É así que o 16 de novembro do ano 1972, reúnense en París na XVII Conferencia Xeral da Organización das Nacións Unidas para a Educación, a Ciencia e a Cultura, coñecida polas súas siglas UNESCO, onde adopta a Convención sobre a protección do Patrimonio Mundial Cultural e Natural. Actualmente 191 países son asinantes da Convención.

Nesta Convención defínense as características que deben reunir as candidaturas para optar a patrimonio cultural e patrimonio natural. O obxectivo do programa é catalogar, preservar e dar a coñecer sitios de importancia cultural ou natural excepcional para a herdanza común da humanidade. Os bens adscritos poden obter financiamento proveniente do Fondo para a Conservación do Patrimonio Mundial para contribuír a súa conservación, sempre que cumpran certos requisitos.

É importante destacar que o fin real da inscrición na Listaxe Indicativa, é a de mellorar os procesos de conservación en todos os niveis e isto débese ter en conta durante todo o proceso de elaboración da candidatura.

Actualmente, hai un total de 165 Estados Parte e o número de bens inscritos ascende a 1073, dos cales:

• — 832 están inscritos como Patrimonio Cultural.
• — 206 pertencen a Patrimonio Natural.
• — 35 correspóndense con Patrimonio Mixto.

Pódese acceder á listaxe total de bens designados Patrimonio Mundial a través deste enlace.

Cada ano inscríbense novos bens na listaxe, adoitan situarse entre 20 e 30 bens, chegando no ano 2000 a acadar un récord de subscricións, 61 exactamente, e no oposto encontramos os 7 do ano 1989. Pódese acceder á información completa de gran interese sobre estas listaxes, a través da páxina web de UNESCO.

Atendendo ao caso de España, conta cun total de 46 bens inscritos na Listaxe, sendo 40 deles Patrimonio Cultural, 4 de Patrimonio Natural e 2 Mixtos. Con estas cifras, sitúase na terceira posición dos Estados Partes con máis Patrimonio Mundial declarado, só por debaixo de Italia e China.

Deixando aparte o patrimonio mixto, obsérvase que o 80% do Patrimonio Mundial declarado correspóndese con bens culturais, mentres que o natural só se ve representado por apenas un 20%.

A primeira das grandes particularidades do Programa é a identificación do Valor Universal Excepcional (VUE), o cal queda definido no documento oficial Directrices Prácticas para a aplicación da Convención do Patrimonio Mundial, xaneiro de 2008, como unha importancia cultural e/ou natural tan extraordinaria que transcende as fronteiras nacionais e cobra importancia para as xeracións presentes e vindeiras, a nivel Mundial. Polo tanto, esta debe ser a primeira das premisas a ter en conta á hora de considerar calquera ben para ser incluído no Programa Patrimonio da UNESCO.

Non debe esquecerse que o Valor Universal Excepcional (VUE):

• — É o elemento principal e fundamento da proposta de inscrición.
• — É o obxecto de avaliación.
• — É o que debe preservarse con medidas de protección, conservación e xestión.

Se ben é certo que se trata dunha condición non só necesaria, senón imprescindible, a candidatura debe reunir tamén as condicións de integridade e/ou autenticidade e contar cun sistema de protección e xestión adecuado que garanta a súa conservación. Estas condicións quedan entendidas baixo as seguintes características:

O programa recoñece dúas vertentes diferenciadas ao respecto das posibilidades de declaración dun ben. Así, podemos encontrarnos a posibilidade de ben baixo o marco de Patrimonio Cultural, e ben baixo o marco de Patrimonio Natural.

Para o entendemento das singularidades de cada unha destas dúas vertentes é preciso acudir ás definicións formuladas pola propia Convención, sendo tamén importante dirixirse ao documento das Directrices Prácticas, xa que é o documento “vivo” da Convención onde se recollen actualizacións e as últimas interpretacións que abarcan a diversidade do patrimonio.

As Illas Cíes concorren á declaración de Patrimonio Natural que a Convención de Patrimonio Mundial define como:

Antes da elaboración dunha candidatura para presentar un ben á listaxe de Patrimonio Mundial, débese asegurar que dito ben cumpre cos denominados criterios para a avaliación do VUE que se indican nas Directrices Prácticas redactadas por UNESCO.

No caso dos BENS NATURAIS, o ben debe cumprir, polo menos, un dos criterios seguintes:

• — VII - Representar fenómenos naturais ou constituír áreas dunha beleza natural e importancia estética excepcionais.
• — VIII - Ser exemplos sobresaíntes e representativos dos diferentes períodos da Terra, incluíndo o rexistro da evolución, dos procesos xeolóxicos significativos en curso, do desenvolvemento das formas terrestres, ou de elementos xeomorfolóxicos ou fisiográficos significativos.
• — IX - Ser exemplos eminentemente representativos de procesos ecolóxicos e biolóxicos en curso da evolución e do desenvolvemento dos ecosistemas e das comunidades de vexetais e animais terrestres, acuáticos, costeiros e mariños.
• — X - Conter os hábitats naturais máis importantes e máis representativos para a conservación in situ da diversidade biolóxica, incluíndo aqueles que alberguen especies ameazadas que posúan un valor universal excepcional desde o punto de vista da ciencia ou da conservación.

En caso de que o ben sexa aprobado para a súa inscrición na Listaxe Indicativa do Estado, os pasos a seguir serían os seguintes:

Son diversas as consideracións a ter en conta para apoiar o proceso de inscrición dunha candidatura dun ben na Listaxe Indicativa da Convención UNESCO.

Unha consideración determinante é o carácter participativo do proceso. Esta participación e estes apoios á candidatura son indicados como imprescindibles polas Directrices de aplicación da Convención Patrimonio Mundial.

Así é que este carácter participativo debe determinar o proceso desde os seus comezos, acompañándoo aínda máis aló do alcance da inclusión na Listaxe de Patrimonio.

Isto é, tendo en conta tamén a todos os axentes e actores implicados de maneira directa ou indirecta na xestión, uso e conservación do ben, incluso tras a resolución frutuosa como Patrimonio Mundial UNESCO. Así se recolle no apartado I.C, no seu artigo 12: Invítase aos Estados Partes da Convención a asegurar a participación da maior cantidade de actores, entre eles administradores de sitios, gobernos locais e rexionais, comunidades locais, organizacións non gobernamentais (ONG) e outros socios e interlocutores interesados na identificación, a proposta de inscrición e a protección dos bens do Patrimonio Mundial..

A continuación cítanse algúns dos apartados do documento de Directrices, onde se fai referencia a necesidade deste forte carácter participativo, ao longo de todo o proceso.

Recoméndase encarecidamente a lectura dos seguintes documentos, se ben pódese atopar algunhas outras guías, manuais e documentos de consulta na páxina web de UNESCO.

• — Convención do Patrimonio Mundial. Trátase do documento principal, que rexe as bases e constitúe o marco fundamental do sistema de Patrimonio Mundial.
• — Directrices Prácticas para a aplicación da Convención do Patrimonio Mundial, documento no que se recollen as principais orientacións relativas á aplicación da Convención, detállanse os procesos clave e os modelos de presentación de propostas e que contén unha bibliografía recomendada.
• — Elaboración de propostas de inscrición na Listaxe do Patrimonio Mundial, actualizado por última vez no ano 2014, convértese no manual de referencia para o proceso da elaboración de proposta.
• — Xestión dos bens naturais do Patrimonio Mundial.
• — Listaxe do Patrimonio Mundial e Listaxes Indicativas doutros Estados Partes, ambas accesibles a través da web da UNESCO, serven para recoñecer os bens xa inscritos e aqueles que están tratando de inscribirse, o cal axudará a facerse unha idea do potencial e autenticidade, ou non, do ben que se desexe propoñer.